Obecny rok przynosi wiele różnego rodzaju zmian w prawie, w tym także w zakresie prawa cywilnego. Niedawno wprowadzone zostały nowelizacje w zakresie między innymi zawieszenia i przerwania biegu przedawnienia, a niedługo później zmiany dotknęły także instytucji wyzysku. Wyzysk i jego przesłanki uregulowane są na gruncie ustawy Kodeks cywilny, a ustawodawca zdecydował się na nowelizacje w tym zakresie dotyczące m.in. poszerzania katalogu przesłanek wyzysku i wydłużenia terminów.

Wyzysk – dotychczasowe regulacje

Wyzysk jest instytucją, za pomocą której strona, wobec której wyzysk został zastosowany, może żądać określonych roszczeń. Do tej pory w Kodeksie cywilnym wskazane było, że jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia. Natomiast w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

Podstawowymi trzema sytuacjami, w których zachodził wyzysk było zatem: przymusowe położenie danej strony (np. jej trudna sytuacja finansowa i brak innych możliwości), jej niedołęstwo (związane np. z zaawansowanym wiekiem) oraz niedoświadczenie drugiej strony (wynikające m.in. z młodego wieku albo braku wiedzy na temat danej branży). Następowało to zwłaszcza, gdy świadczenie jednej strony (np. sprzedaż drogiego samochodu) było nieadekwatne do świadczenia drugiej strony (np. zapłata niskiej ceny za to auto). Wówczas, jeżeli występowały te sytuacje, to strona ,,wyzyskana” mogła żądać zmniejszenia swojego świadczenia albo zwiększenia należnego jej świadczenia od drugiej strony (czyli np. zwiększenia ceny zapłaty za samochód). Dopiero zaś, gdy byłoby to utrudnione, mogła wtedy żądać unieważnienia umowy.

Zmiany w zakresie instytucji wyzysku w Kodeksie cywilnym

Ustawodawca uznał, że wspomniany katalog przesłanek wyzysku nie jest jednak wystarczający. Po zmianach w Kodeksie cywilnym, została dodana czwarta przesłanka w postaci ,,braku dostatecznego rozeznania”, co uchyla obecną dotychczas w orzecznictwie potrzebę szerokiej interpretacji dotychczasowej przesłanki niedoświadczenia ofiary wyzysku. Oprócz zatem trzech wymienionych wcześniej przesłanek, doszła czwarta przesłanka, która eliminuje konieczność rozstrzygania przez sądy w zakresie ,,niedoświadczenia” drugiej strony, co było dość problematyczne i często występowało w praktyce.

Brak dostatecznego rozeznania przy instytucji wyzysku ma być zaś rozumiany jako  „brak wiedzy niezbędnej do odpowiedzialnego rozważenia celowości i skutków zawarcia proponowanej umowy”. Nie jest konieczny tutaj zatem już brak odpowiedniego doświadczenia, a wystarczy brak odpowiedniej wiedzy wynikającej z danej umowy albo danych stosunków. Taki brak rozeznania może wynikać z wielu przyczyn.

Z uwagi na powyższe, doszło do zwiększenia katalogu przesłanek wyzysku. Dodatkowo w Kodeksie cywilnym zostało dodane dodatkowe postanowienie, według którego jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym. Domniemanie rażącego przewyższenia świadczenia (które będzie stanowiło jedną z przesłanek wyzysku) będzie zatem występowało np. jeżeli dana rzecz warta jest np. 100 tysięcy złotych, a z uwagi na brak dostatecznego rozeznania sprzedawcy oraz wiedzę o tym fakcie kupującego, zostanie ona sprzedana za 10 tysięcy złotych.

Obecnie także druga strona może według swego wyboru żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia albo unieważnienia umowy. Nie jest zatem konieczne najpierw realizowanie roszczenia dotyczącego zmniejszenia lub zwiększenia świadczenia, można od razu żądać unieważnienia umowy.

Przedłużeniu uległy również terminy dotyczące wyzysku. Aktualnie uprawnienia te wygasają z upływem lat trzech od dnia zawarcia umowy, a jeżeli stroną umowy jest konsument – z upływem lat sześciu. Wcześniej termin ten wynosił dwa lata.

Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej wyzysku

Kancelaria Adwokacka B-Legal Toruń, adwokat rozwodowy Katarzyna Bórawska

Telefon: +48 607-576-294

E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.