Czyny niedozwolone to takie zdarzenia cywilnoprawne, które pociągają za sobą obowiązek naprawienia szkody i prowadzą do odpowiedzialności cywilnej w reżimie deliktowym. Czyny niedozwolone bywają bowiem określane jako delikty, a pojęcie to pochodzi już z prawa rzymskiego. W polskim porządku prawnym czyny niedozwolone mogą być samoistnym źródłem zobowiązania. Wówczas powstaje zobowiązanie pomiędzy odpowiedzialnym za szkodę (sprawcą) a poszkodowanym, którego treścią jest obowiązek naprawienia szkody i uprawnienie do uzyskania odszkodowania.
Czyny niedozwolone w Kodeksie cywilnym
Deliktem może być nie tylko działanie, które powoduje szkodę, ale także zdarzenie, za które prawo czyni kogoś odpowiedzialnym (np. odpowiedzialność za rzeczy i zwierzęta właściciela). Typowym przykładem deliktu jest uszkodzenie cudzej rzeczy albo naruszenie czyjegoś zdrowia. Podstawą odpowiedzialności w tym zakresie jest odpowiedzialność na zasadzie winy ex delicto – określona na gruncie art. 415 Kodeksu cywilnego, według którego kto ze swojej winy wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Wina może być zarówno umyślna (łac. dolus), jak i nieumyślna (łac. culpa). Wina umyślna jest wtedy, gdy sprawca jest świadomy szkodliwości skutku jego zachowania się lub co najmniej się na to godzi. O winie nieumyślnej mówimy wówczas, gdy sprawca z powodu lekkomyślności lub niedbalstwa (łac. neglegentia) nie przewidział skutków swego działania.
Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu, natomiast za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Ustawa w tym zakresie przewiduje w art. 4171 KC odpowiednie postanowienia w zależności od tego czy szkoda dotyczy np. wydania aktu normatywnego czy też wydanie albo niewydanie decyzji lub wyroku.
Oprócz sprawcy, w zakresie tej odpowiedzialności trzeba także pamiętać o tym, że za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Odpowiedzialność deliktowa odnosi się zatem także do podżegaczy, pomocnika oraz osoby korzystającej ze szkody. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, kiedy dotyczy małoletniego, który nie ukończył lat trzynastu – wówczas nie ponosi on odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.
Sytuacje wyłączające odpowiedzialność
Ustawa przewiduje także inne sytuacje, w ramach których dana osoba nie jest odpowiedzialna za wyrządzoną szkodę. Pierwsza taka sytuacja dotyczy obrony koniecznej – osoba działa w obronie koniecznej i nie ponosi odpowiedzialności, jeśli odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby. W tym wypadku zamach musi pochodzić od człowieka, musi być skierowane na dobro takie jak życie, zdrowie, cześć, wolność albo inne, musi istnieć związek czasowy między zamachem a obroną i zamach musi być sprzeczny z szeroko pojętym obowiązującym porządkiem prawnym.
Drugim z wymienionych wypadków jest stan wyższej konieczności – dotyczy on sytuacji, w której dana osoba zniszczyła lub uszkodziła cudzą rzecz albo zabiła lub zraniła cudze zwierzę - w celu odwrócenia od siebie lub od innych, niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia. Wówczas taka osoba nie jest odpowiedzialna za wynikłą stąd szkodę, jeżeli nie wywołała ona sama niebezpieczeństwa i temu niebezpieczeństwu nie można było zapobiec w inny sposób i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.
Trzecią z omawianych sytuacji jest natomiast niepoczytalność – według art. 425 § 1 Kodeksu cywilnego, osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa cywilnego i czynów niedozwolonych
Kancelaria Adwokacka B-Legal Toruń, adwokat rozwodowy Katarzyna Bórawska
Telefon: +48 607-576-294
E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
