W prawie karnym istnieją różne formy stadialne popełnienia przestępstwa. Formy stadialne przestępstwa to rodzaje popełnienia przestępstwa, które są wyróżniane na podstawie stopnia zaawansowania w realizacji czynu zabronionego oraz naruszenia prawa chroniącego dobro. Oznacza to, że formy stadialne to różne etapy, jakie czyn zabroniony może przyjąć w procesie jego realizacji. Jednym z nich jest właśnie usiłowanie, za które także sprawca ponosi określoną w przepisach prawnych odpowiedzialność.
Przestępstwo i formy stadialne jego popełnienia
Samo przestępstwo wskazane jest zaś w art. 5 Kodeksu karnego. Przestępstwo to czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę. Może być ono zbrodnią albo występkiem. Zbrodniami są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Natomiast występkami są inne czyny zagrożone karą przekraczającą 3 miesiące pozbawienia wolności, 3 miesiące ograniczenia wolności lub 5.000 złotych grzywny.
Do form stadialnych przestępstwa zaliczają się zaś: przygotowanie, usiłowanie oraz dokonanie. Przygotowanie to etap, w którym sprawca podejmuje czynności mające na celu przygotowanie do popełnienia przestępstwa. Usiłowanie to etap, w którym sprawca podjął już czynności zmierzające do popełnienia przestępstwa, jednak nie udało mu się dokonać czynu z przyczyn od niego niezależnych. Natomiast dokonanie to etap, w którym sprawca wykonuje czyn zabroniony w całości. Kluczowy na gruncie tego artykułu jest jednak drugi ze wskazanych etapów, czyli usiłowanie popełnienia przestępstwa.
Usiłowanie popełnienia przestępstwa i odpowiedzialność
Odpowiedzialność za usiłowanie popełnienia przestępstwa w polskim prawie karnym jest uregulowana w Kodeksie Karnym z 1997 roku. Według polskiego prawa karnego, usiłowanie popełnienia przestępstwa jest karalne, podobnie jak samo dokonanie przestępstwa. Zostało to wyrażone w art. 13 Kodeksu karnego, według którego odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje (czyli za usiłowanie). Nadto, usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
Można z uwagi na to wyróżnić następujące znamiona usiłowania:
- zamiar popełnienia czynu zabronionego,
- zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu,
- brak tego dokonania.
Wobec tego, usiłowanie popełnienia przestępstwa to sytuacja, w której sprawca podejmuje działania zmierzające do popełnienia przestępstwa, ale nie udaje mu się go dokonać z przyczyn niezależnych od jego woli. Przykładowo, osoba, która chce dokonać kradzieży, ale zostaje zatrzymana przez ochronę sklepu, popełnia usiłowanie kradzieży. Tak więc kwalifikacja prawna usiłowania będzie zawsze złożona, będzie wskazywać formę stadialną usiłowania (czyli art. 13) i typ czynu zabronionego, który sprawca usiłował zrealizować (czyli np. w związku z art. 278 Kodeksu karnego – czyli kradzieżą).
Warto także wskazać, że artykuł 13 § 1 KK mówi o usiłowaniu zwykłym (udolnym), natomiast art. 13 § 2 kk rozszerza pojęcie usiłowania na usiłowanie nieudolne. Według tego przepisu usiłowanie ma miejsce, gdy sprawca nie zdaje sobie sprawy z niemożności dokonania przestępstwa ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub użycia środka, który nie nadaje się do popełnienia czynu zabronionego. Usiłowanie nieudolne występuje, gdy od samego początku popełnienie przestępstwa jest niemożliwe, ale sprawca sobie tego nie uświadamia.
Dla przykładu, brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego może wystąpić, gdy ktoś strzela do figury woskowej, myląc ją z żywą osobą. Natomiast użycie niewłaściwego środka może mieć miejsce, gdy ktoś próbuje otruć inną osobę substancją, która nie jest trująca. W tym przypadku polski Kodeks karny także rozszerza odpowiedzialność karną na takiego sprawcę, który popełni tzw. usiłowanie nieudolne. Zgodnie z art. 14 § 1 Kodeksu karnego sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Warto jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach przy usiłowaniu może dojść do nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia. Wszystko zależy zatem od konkretnego stanu faktycznego.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa karnego
Kancelaria Adwokacka B-Legal Toruń, adwokat rozwodowy Katarzyna Bórawska
Telefon: +48 607-576-294
E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
