W polskim prawie karnym istnieje obowiązek zawiadomienia odpowiednich organów o popełnieniu określonych przestępstw. Brak realizacji tego obowiązku w niektórych przypadkach może być uznany za przestępstwo. Taka regulacja ma na celu wspieranie efektywności systemu ścigania przestępstw oraz ochronę porządku publicznego.
Brak zawiadomienia o przestępstwie
Zgodnie z art. 240 § 1 Kodeksu karnego, kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120-124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 148a, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3-5, art. 198, art. 200, art. 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Artykuł ten określa obowiązek zawiadomienia o przestępstwach należących do katalogu najpoważniejszych czynów zabronionych. Karalność za niezawiadomienie dotyczy osób, które posiadają „wiarygodną wiadomość” o karalnym przygotowaniu, usiłowaniu lub dokonaniu przestępstwa.
Lista przestępstw objętych obowiązkiem zawiadomienia obejmuje wskazane w przepisie różnego rodzaju przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne, przestępstwa o charakterze terrorystycznym i przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, a także przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa.
Karalność
Obowiązek zawiadomienia nie ogranicza się tylko do przestępstw dokonanych, ale obejmuje również przestępstwa w fazie przygotowania lub usiłowania, o ile istnieje wiarygodna wiadomość o takim działaniu. Art. 240 KK przewiduje kilka kluczowych okoliczności, które mogą wyłączyć odpowiedzialność karną za niezawiadomienie o przestępstwie. Nie popełnia bowiem przestępstwa określonego w § 1, kto zaniechał zawiadomienia, mając dostateczną podstawę do przypuszczenia, że wymieniony w § 1 organ wie o przygotowywanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym; nie popełnia przestępstwa również ten, kto zapobiegł popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego określonego w § 1.
Osoba nie popełnia zatem przestępstwa, jeśli ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że organy ścigania są już świadome popełnienia przestępstwa. Przykładem może być sytuacja, w której przestępstwo zostało już szeroko nagłośnione przez media, a organy ścigania publicznie potwierdziły, że prowadzą śledztwo. Nadto, jeśli osoba, która mogła zawiadomić organy ścigania, sama skutecznie zapobiegła popełnieniu przestępstwa, to wtedy nie ponosi odpowiedzialności karnej. Na przykład, jeśli osoba dowiedziała się o planowanym ataku terrorystycznym i podjęła działania, które uniemożliwiły jego przeprowadzenie, jest zwolniona z obowiązku zawiadomienia.
Nadto, jak wskazuje przepis, Nie podlega karze pokrzywdzony czynem wymienionym w § 1, który zaniechał zawiadomienia o tym czynie. Pokrzywdzeni przestępstwem wymienionym w art. 240 § 1 KK są zatem zwolnieni z odpowiedzialności karnej za niezawiadomienie o tym przestępstwie. Ustawodawca rozumie, że osoby, które same padły ofiarą przestępstwa, mogą być w stanie szoku, traumy lub lęku, co może uniemożliwiać im niezwłoczne zawiadomienie organów ścigania.
Oprócz tego, nie podlega karze, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższy.. Osoby, które zaniechały zawiadomienia z uzasadnionej obawy, że zgłoszenie przestępstwa narazi je samych lub ich najbliższych na odpowiedzialność karną, nie podlegają karze. Przykładem może być sytuacja, w której osoba dowiaduje się o przestępstwie popełnionym przez członka rodziny i obawia się, że zgłoszenie tego przestępstwa mogłoby pociągnąć za sobą konsekwencje prawne dla niej samej lub dla bliskich.
Jeśli chodzi o praktyczne aspekty takiego przestępstwa, to można wskazać, że np. osoba, która dowiedziała się o przygotowaniach do ataku terrorystycznego, ale nie zawiadomiła organów ścigania, podlega karze, chyba że miała uzasadnioną podstawę sądzić, że organy już o tym wiedzą lub skutecznie zapobiegła atakowi. Natomiast ofiara przestępstwa seksualnego, która zaniechała zawiadomienia o nim z powodu traumy lub strachu, nie podlega odpowiedzialności karnej zgodnie z art. 240 § 2a KK. Podobnie osoba, która nie zawiadomiła organów ścigania o przestępstwie popełnionym przez bliskiego członka rodziny z obawy o konsekwencje prawne dla siebie lub bliskiego, jest chroniona przed odpowiedzialnością karną na mocy art. 240 § 3 KK.
Z uwagi na to omawiany art. 240 Kodeksu karnego jest kluczowym narzędziem prawnym w walce z najpoważniejszymi przestępstwami. Nakłada obowiązek zawiadomienia o takich czynach, ale jednocześnie wprowadza liczne wyjątki, które uwzględniają realne okoliczności i obawy osób mających informacje o przestępstwach. Przepis ten balansuje między potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa publicznego a ochroną osób, które mogą być w trudnej sytuacji emocjonalnej lub prawnej.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa karnego
Kancelaria Adwokacka B-Legal Toruń, adwokat rozwodowy Katarzyna Bórawska
Telefon: +48 607-576-294
E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
