W polskim prawie rodzinnym kuratela jest instytucją mającą na celu ochronę interesów osób, które nie są w pełni zdolne do samodzielnego podejmowania określonych decyzji. W niektórych przypadkach może pojawić się pytanie, czy kuratelę można uchylić oraz czy kuratora można odwołać.
Uchylenie kurateli
Uchylenie kurateli może zwykle nastąpić w przypadku, gdy osoba, która była pod kuratelą, odzyskała albo uzyskała zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji. Procedura uchylenia kurateli jest uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Podstawową zasadą jest, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel. Poza tym, także jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy. Tak samo, w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.
Wobec tego, zgodnie z art. 180 k.r.o. byt kurateli może zakończyć się:
1) wskutek uchylenia kurateli przez organ, który ustanowił kuratora;
2) wskutek wygaśnięcia ex lege – z chwilą ukończenia sprawy, do której załatwienia został ustanowiony kurator czy też w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia,
Kuratela nie jest więc na zawsze. Rozwiązanie kurateli na podstawie postanowienia sądu różni się od zakończenia kurateli zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Na przykład, zgodnie z art. 181 § 2 k.r.o., gdy uchylone zostaje ubezwłasnowolnienie częściowe osoby, kuratela
automatycznie wygasa zgodnie z prawem. Zgodnie z art. 182 zd. 2 k.r.o., kuratela nad dzieckiem poczętym kończy się natomiast z chwilą narodzin dziecka, Według zaś art. 180 § 1 k.r.o., kuratela nie kończy się w momencie osiągnięcia celu, ale po orzeczeniu przez sąd opiekuńczy uchylającego kuratelę. To sąd ma uprawnienie do oceny, czy cel kurateli został osiągnięty. Na przykład sąd opiekuńczy może uchylić kuratelę dla osoby nieobecnej, gdy ustali się jej miejsce pobytu. Kuratela może również zostać zakończona na wniosek zainteresowanej osoby. Przepis ten wprost dotyczy osób niepełnosprawnych, zgodnie z art. 183 § 2 k.r.o.
Odwołanie kuratora
Jak wskazuje G. Jędrejek w komentarzu do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, typowym scenariuszem kończącym kuratelę jest jej uchylenie przez organ, który mianował kuratora. Taka decyzja organu może być podejmowana z własnej inicjatywy lub w odpowiedzi na wniosek osoby, dla której kurator został wyznaczony. Uchylenie kurateli, zgodnie z przepisem art. 180 § 1 k.r.o., jest wynikiem orzeczenia sądu opiekuńczego. Sąd ten może podjąć działania nawet bez konieczności występowania z wnioskiem.
Zgodnie z poglądem przedstawionym w literaturze i orzecznictwie, właściwe jest przyjąć, że zakończenie kurateli bez decyzji organu właściwego następuje nie tylko w przypadku, gdy została ona ustanowiona w celu rozstrzygnięcia określonej sprawy lub gdy przewiduje to wyraźny przepis prawa, lecz także gdy wynika to "z istoty" samej kurateli. Przykładem kurateli ustanowionej dla załatwienia konkretnej sprawy jest na przykład kuratela procesowa, która zasadniczo wygasa po prawomocnym zakończeniu postępowania. Do tego, zgodnie z jasnym brzmieniem przepisu prawa, kuratela dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustaje w przypadku uchylenia ubezwłasnowolnienia, a kuratela nad dzieckiem kończy się z momentem jego narodzin (art. 181 § 1 i art. 182 k.r.o.).
Zakończenie kurateli wynikające z samej istoty tej instytucji, bez konieczności wydania decyzji, występuje na przykład po zakończeniu pobytu osoby w szpitalu psychiatrycznym, dla której kuratela została ustanowiona na mocy art. 44 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wygaśnięcie tej kurateli wynika pośrednio z brzmienia przepisu, który przewiduje ustanowienie kurateli dla "osoby przebywającej w szpitalu psychiatrycznym". Ponieważ możliwe jest zakończenie kurateli ex lege – w wyniku osiągnięcia jej celu, ważne jest, aby orzeczenia sądów ustanawiających kuratora były jednoznaczne, ponieważ nie można domniemywać kompetencji tak ustanowionego przedstawiciela.
Wniosek o uchylenie kurateli lub odwołanie kuratora powinien być składany przez osobę zainteresowaną lub jej przedstawiciela prawnego i powinien zawierać uzasadnienie oraz dowody popierające wniosek. Warto podkreślić, że procedury uchylenia kurateli oraz odwołania kuratora są ściśle uregulowane w polskim prawie rodzinnym, a ich zastosowanie zależy od indywidualnych okoliczności każdej sprawy oraz interesów osoby objętej kuratelą.
Kontakt w zakresie porady prawnej dotyczącej prawa rodzinnego i kurateli
Kancelaria Adwokacka B-Legal Toruń, adwokat rozwodowy Katarzyna Bórawska
Telefon: +48 607-576-294
E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
